زخم معده یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی بوده که در اثر آسیب به لایه داخلی معده یا ابتدای روده باریک (اثنی عشر) ایجاد می شود. این عارضه باعث درد، سوزش معده، تهوع و حتی خونریزی داخلی می شود و در صورت عدم درمان، عوارض جدی تری به دنبال دارد اما چه عواملی باعث ایجاد زخم معده می شوند؟ آیا تنها استرس و تغذیه نامناسب مقصرند یا باید به دنبال نقش عفونت ها و داروها هم باشیم؟ در این مقاله به بررسی علل و عوامل خطر زخم معده، روشهای پیشگیری، تشخیص و درمان این عارضه می پردازیم پس با ما همراه باشید.
زخم معده چیست؟
زخم معده به زخم های باز و ملتهبی گفته می شود که در پوشش داخلی معده یا اثنی عشر (ابتدای روده کوچک) شکل می گیرند. زمانی رخ می دهد این ضایعه که سدّ محافظِ مخاطی تضعیف شود و اسید معده همراه با آنزیم پپسین فرصت یابد به عمق دیواره نفوذ کند و بافت را تخریب کند. اما چه چیزی این تعادل ظریف را بر هم می زند؟ مهمترین مقصران، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری و مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل آسپرین و ایبوپروفن هستند.
استعمال سیگار، مصرف مداوم الکل، استرس مداوم و برخی بیماری های زمینه ای نیز احتمال بروز یا وخامت زخم را بیشتر می کنند. نتیجه این آسیب مداوم، زخم هایی است که مدام در تماس با اسید تحریک می شوند و اگر جدی گرفته نشوند به خونریزی پنهان یا آشکار، سوراخ شدن معده یا حتی تنگی خروجی معده می انجامند.
دلایل بروز زخم معده
هنگامی زخم معده رخ می دهد که لایه محافظ مخاطی در برابر اسید و آنزیم های گوارشی تضعیف شود و به بافت زیرین اجازه تماس مستقیم با این مواد خورنده را بدهد. آگاهی از علل متنوع این عارضه نه تنها به پیشگیری کمک می کند بلکه در انتخاب درمان مناسب نیز نقش کلیدی دارد. به طور کلی دلایل بروز این عارضه به شرح زیر است:
- مصرف مکرر الکل: الکل مستقیما مخاط معده را تحریک کرده و ترشح اسید را افزایش می دهد.
- استعمال سیگار: جریان خون مخاط را کم و روند ترمیم بافت را کند می کند و در نتیجه زخم های کوچک بهبود نمی یابند و عمیق تر می شوند.
- سندرم زولینگر–الیسون: تومورهای ترشح کنندهٔ گاسترین، اسید معده را به طور غیرطبیعی افزایش می دهند و زخم های متعدد و مقاوم ایجاد می کنند.
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori): باکتری در لایه مخاطی لانه کرده و التهاب مزمن ایجاد می کند و در نهایت پوشش محافظ را فرسوده می سازد.
- سرطان معده یا زخم های بدخیم شونده: زخم هایی که به درمان استاندارد پاسخ نمی دهند یا عود مکرر دارند نشانه اولیه تومور معده هستند و نیاز به بررسی دقیق دارند.
- آسپرین یا کلوپیدوگرل در دوز بالا یا مصرف طولانی: مهارکننده های پلاکت با مکانیسم مشابه NSAID ها مخاط را نازک کرده و احتمال خونریزی و زخم را بالا می برند.
- استرس فیزیولوژیکی شدید (سوختگی وسیع، تروما، جراحی بزرگ): با تغییر هورمون های استرس و کاهش جریان خون مخاطی، ظرف چند ساعت تا چند روز زخم استرسی پدید می آورد.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): ایبوپروفن، ناپروکسن و هم خانواده هایشان ترشح پروستاگلاندین های محافظ را کاهش می دهند و مخاط معده را در برابر اسید بی دفاع می گذارند.
علائم زخم معده
زمانی این عارضه شکل می گیرد که محافظ طبیعی معده نتواند در برابر اسید و آنزیم های گوارشی ایستادگی کند و در نتیجه بافت زیرین دچار آسیب شود. این بیماری ممکن است کاملا خاموش باشد یا علائم آزاردهنده ای ایجاد کند. در ادامه به تمامی علائم شناخته شده زخم معده اشاره می نماییم:
- تهوع
- استفراغ
- کاهش اشتها
- سوءهاضمه
- رفلاکس اسید
- سوزش سردل
- استفراغ خونی
- خون در مدفوع
- نفخ یا احساس پری
- مدفوع تیره یا قیری
- کاهش وزن بدون علت
- درد یا سوزش بالای شکم
- ضعف یا سرگیجه (کم خونی)
- شوک ناشی از خونریزی شدید
عوارض زخم معده
اگر زخم معده به موقع تشخیص داده نشود یا درمان آن نیمه تمام بماند از یک درد ساده به بحرانی جدی تبدیل می شود. با پیشرفت زخم، ساختار دیواره معده یا اثنی عشر آسیب بیشتری می بیند و همین امر راه را برای رویدادهای خطرناک بعدی هموار می کند. در ادامه به مهمترین عوارض زخم معده اشاره می نماییم:
- خونریزی داخلی
- سرطان معده مرتبط با عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- سوراخ شدن دیواره معده یا روده کوچک (پرفوراسیون)
- انسداد خروجی معده (التهاب مزمن محل اتصال معده به اثنی عشر)
بیشتر بخوانید: کولیت روده چیست؟
روشهای تشخیص زخم معده
اگر زخم معده بدون تشخیص دقیق رها شود به عوارضی چون خونریزی، سوراخ شدن معده یا حتی تنگی مسیر خروجی آن تبدیل می شود. از همین رو توصیه می شود در اولین فرصت با بهترین جراح کولورکتال تهران مشورت کنید تا فرایند ارزیابی و درمان زیر نظر تیمی مجرب انجام گیرد و از بروز مشکلات پیشرفته پیشگیری شود. روشهای متداول تشخیص این عارضه عبارتند از:
- تست تنفسی اوره
- سی تی اسکن شکم و لگن
- آندوسکوپی فوقانی (EGD)
- آزمایش خون برای H. pylori
- آزمایش مدفوع برای H. pylori
- رادیوگرافی با بلع باریوم (X-Ray GI)
روشهای درمان زخم معده
زخم معده بعد از تایید تشخیص، نیازمند درمان هدفمند و مراقبت های ویژه است زیرا ریشه کنی عامل اصلی، کنترل اسید و ترمیم مخاط تنها با رویکردی چندبُعدی امکان پذیر می شود. حال در ادامه به تمامی روشهای درمان این عارضه اشاره می نماییم:
- آنتی اسیدها
- ترک سیگار و الکل
- مدیریت استرس و خواب منظم
- تعدیل یا قطع داروهای NSAID
- مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs)
- آنتی بیوتیک ها برای ریشه کنی H. pylori
- تغییر رژیم غذایی و وعده های کوچک و مکرر
- مصرف پروبیوتیک ها و مکمل های حامی روده
- مسدودکننده های گیرنده هیستامین-۲ (H2 Blockers)
- آندوسکوپی درمانی (وقفه خونریزی، کلیپ گذاری، تزریق)
- جراحی (برداشتن زخم، بستن عروق خونریزی‌دهنده، واگوتومی یا گاسترکتومی جزئی)
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، زخم معده یکی از شایع ترین اختلالات گوارشی بوده که در صورت عدم درمان منجر به دردهای مزمن، خونریزی داخلی و حتی خطرات جدی تری مانند سوراخ شدن معده یا بروز سرطان می شود. این بیماری اغلب ناشی از عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است. در این مسیر، دکتر محمدرضا هاشم پور به عنوان یکی از بهترین جراحان کولورکتال و متخصص در زمینه درمان بیماری های گوارشی در تهران با دانش تخصصی خود گزینه ای قابل اعتماد برای تشخیص و درمان دقیق زخم معده می باشد.